FAHAMU KILIMO CHA TANGAWIZI

1. UTANGULIZI:

Jina la kitaalamu ni Zingiber officinale

Tangawizi ni aina ya zao la kiungo ambalo

sehemu inayotumika ni tunguu (rhizome)

ambalo huonekana kama mizizi ya mmea.

Asili ya zao hili ni maeneo ya kitropiki ya

bara la Asia na hasa katika nchi za India

na China. Zao hili linazalishwa kwa wingi

kutoka katika nchi ya Jamaica. Hapa nchini

zao hili hulimwa katika mikoa ya Kigoma,

Tanga, Morogoro, Pwani, Mbeya na

Kilimanjaro.

Tangawizi hutumika kama kiungo katika

kuongeza ladha, harufu na kuchangamsha

katika vinywaji (kama soda, juisi, vilevi

n.k) na vyakula mbalimbali kama mikate,

biskuti, keki, nyama za kusaga, achari n.k.

Hutumika pia katika viwanda

vinavyotengeneza madawa ya tiba

mbalimbali kama dawa za meno, kikohozi,

tumbo na muwasho wa ngozi n.k. pia

hutumika katika vipodozi kama poda n.k).

2.AINA ZA TANGAWIZI

Hakuna uthibitisho wa aina za tangawizi

ambazo hulimwa hapa nchini ila kuna dalili

ya kuwa na aina za White Africa (Jamaica)

na Cochin (flint); hii huwa na tunguu

ngumu zenye nyuzi.

3.TABIA YA MMEA

Tangawizi ni mmea unaotambaa chini ya

ardhi, wakati wa masika hutoa majani juu

ya ardhi. Jamaica ina rangi hafifu ya

kahawia na tunguu fupi wakati Cochin ina

tunguu fupi zaidi lenye ngozi ya rangi iliyo

kati ya kijivu na nyekundu. Mmea una

urefu wa futi mbili na majani yake ni

membamba marefu ambayo hufa kila

mwaka yakiacha tunguu ardhini likiwa hai.

Maua ya mmea huu yana rangi nyeupe au

manjano.

4. HALI YA HEWA NA UDONGO

Zao hili hustawi katika maeneo yenye hali

ya kitropiki, kutoka usawa wa bahari hadi

mwinuko wa mita 1,500 au zaidi. Huhitaji

mvua kiasi cha mm.1,200-1,800 na joto la

wastani wa nyuzi za sentigredi 20-25.

Hustawi vema katika udongo tifutifu wenye

rutuba na usiotuamisha maji.

5.UPANDAJI

Zao la tangawizi hupandwa kwa kutumia

vipande vya tunguu vyenye kichipukizi

kizuri angalau kimoja na huweza kukatwa

katika urefu wa sm.2.5-5. Wakati

mwingine, vichipukizi vinavyopatikana 

katika kumenya tangawizi huweza 

kuhifadhiwa na kutumika kwa kupanda. 

Kiasi cha kilo 840-1700 cha vipande vya 

tunguu huweza kutumika kwa kupanda 

katika hekta moja. 

Nafasi inayotumika kupanda ni kati ya 

sentimita.23-30 kwa 15-23 na kina cha 

sentimita.5-10 na mara nyingi hupandwa 

katika matuta. Baadhi ya mazao huweza 

kupandwa katika shamba la tangawizi ili 

kuweka kivuli chepesi ingawa si lazima 

kivuli kiwepo. Inashauriwa kumwagilia maji 

endapo mvua inakosekana.

iki 1-2 kabla ya kupanda weka mbolea ya 

samadi au mboji kiasi cha tani 25-30 kwa 

hekta na kwa kukuzia weka kiasi cha NPK 

kwa uwiano wa kilo 36:36:80. Tandaza 

nyasi shambani kuhifadhi unyevunyevu 

hasa pale kivuli kinapokosekana. 

Palizi hufanywa mara magugu yanapoota, 

dawa ya kuua magugu, kama simazine 

hutumika. 

7.0 Magonjwa na wadudu: 

• Madoa ya majani yanayosababishwa na 

viini vya magonjwa viitwavyo 

Colletotrichum zingiberis na Phyllosticta 

zingiberi. 

• Kuoza kwa tunguu; kunasababishwa na 

viini viitwavyo Pithium spp 

• Mizizi fundo; inasababishwa na

Meloidegyne spp.

8.UVUNAJI 

Tangawizi huweza kuwa tayari kwa kuvuna 

kati ya miezi 9-10 baada ya kupanda, 

wakati majani yake yanapogeuka rangi 

kuwa njano na mashina kusinyaa. 

Tangawizi inayohitajika kwa kuhifadhi 

kwenye kemikali (preserved ginger in 

brine) huvunwa kabla haijakomaa kabisa, 

wakati ile iliyokomaa kabisa huwa kali zaidi 

na huwa na nyuzi hivyo hufaa kwa 

kukausha na kusaga. Mavuno hutofautiana 

kulinganana na huduma ya zao, mavuno 

yanaweza kuwa kiasi cha tani 20-30 cha 

tangawizi mbichi huweza kupatikana. 

9.USINDIKAJI 

Tangawizi ikisindikwa utapata unga, 

mafuta maalum (essential oils) n.k. 

Tangawizi iliyovunwa huweza kumenywa, 

kukatwa na kukaushwa juani au mara 

nyingine huchovywa katika maji 

yaliyochemka kwanza na ndipo kukaushwa 

au hukamuliwa mafuta. 

Pia tangawizi husindikwa na kuhifadhiwa 

kwenye chupa zikiwa zimechanganywa na 

sukari na/au chumvi. Hata hivyo tangawizi 

ina Kiasi cha mafuta cha 

16.0-18.0%. 

10. SOKO LA TANGAWIZI 

Soko la tangawizi lipo ndani na nje ya nchi, 

kiasi kikubwa kinauzwa nchini. Bei yake ni 

kati sh. 50000- 60000/-

KWA HABARI ZAIDI WASILIANA NAMI KWA email-zuhuraamani24@gmail.com. WhatsApp 0677494573.